Ο  Εμφύλιος θα είναι πάντα ένα θέμα επικίνδυνο, γιατί στην πραγματικότητα κάθε συζήτηση για τον Εμφύλιο είναι από μόνη της ένας μικρός εμφύλιος», λέει στο «New Page» ευθύς εξαρχής ο κομίστας Λευτέρης Παπαθανάσης στην επικοινωνιακή γέφυρα που προσπαθούμε να χτίσουμε Αθήνα – Γιάννενα. Καλό ξεκίνημα.

Της Δήμητρας Τριανταφύλλου


Το «Τέρμινους», το πρώτο ελληνικό εικονογραφημένο αφήγημα με θέμα τον Εμφύλιο που κυκλοφορεί εδώ και λίγες εβδομάδες από τις εκδόσεις ΚΨΜ, είναι οι ιστορίες του Βασίλη, της Ουρανίας, του Μιχάλη στα βουνά των Τζουμέρκων της Ηπείρου, μα και χιλιάδων άλλων ανθρώπων που πλήρωσαν με τη ζωή τους την απόφασή τους να σταθούν απέναντι σε κάθε τύραννο.
Αλλά να σας κάνουμε τις απαραίτητες συστάσεις. Ο κομίστας που εργάζεται ως χημικός στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση αγαπά να καταπιάνεται με δύσκολα ιστορικά εγχειρήματα και να τα φιλτράρει με τον αντισυμβατικό αέρα της ένατης τέχνης. Το πρώτο κόμικ του, «Άκου», κυκλοφόρησε το 2013 από τις Βορειοδυτικές Εκδόσεις, ενώ δύο χρόνια μετά ακολούθησε «Η Πάπισσα Ιωάννα – Μεσαιωνικόν Εικονογραφημένον» από τις εκδόσεις ΚΨΜ. Η συγκεκριμένη δουλειά κέρδισε από την πρώτη στιγμή της κυκλοφορίας της τις εντυπώσεις -καταρχάς για την ίδια τη δυσκολία του εγχειρήματος- και στη συνέχεια και το Βραβείο Κοινού στα Ελληνικά Βραβεία Κόμικς το 2016.

«Τέρμινους» ονομάστηκε το σχέδιο του κυβερνητικού στρατού, υπό τις οδηγίες και την υλική στήριξη των ΗΠΑ, για τη διάλυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας την άνοιξη του 1947. Το σχέδιο αυτό ανατράπηκε χάρη στην αυτοθυσία των μαχητών του ΔΣΕ
Και το «Τέρμινους»; Πώς τα πηγαίνει στον σύντομο χρόνο της ζωής του από εντυπώσεις και κριτική; «Εχει ήδη πυροδοτήσει πολλές ενδιαφέρουσες συζητήσεις, πράγμα που με χαροποιεί. Εντάξει, υπάρχουν, βέβαια, και κάποιοι που αντλούν ικανοποίηση απ’ το να στείλουν ένα υβριστικό μήνυμα, αλλά δεν δίνω και ιδιαίτερη σημασία».
Αλήθεια, δεν φοβήθηκε να πιάσει την «καυτή πατάτα» του Εμφυλίου; Την τελευταία φορά που είδαμε κάποιον να το κάνει μέσα από έργο που απευθυνόταν στο ευρύ κοινό -μιλάμε για τον Παντελή Βούλγαρη και την ταινία του «Ψυχή βαθιά»- η συζήτηση έκανε πολύ καιρό να κοπάσει.
«Το “Τέρμινους” είναι κυρίως ιστορίες ανθρώπων του Εμφυλίου, όχι γενικώς η ιστορία του Εμφυλίου, και υπ’ αυτή την έννοια είναι ο δικός μου τρόπος να καταλάβω τους πρωταγωνιστές εκείνης της ιστορίας, το πώς αναμετρήθηκαν με τις επιλογές που ανοίχτηκαν μπροστά τους, αλλά και τους σημερινούς ανθρώπους, τις αγωνίες τους, τα κίνητρά τους, πώς στέκονται απέναντι στους δικούς τους καθημερινούς μικρούς εμφύλιους», μας εξηγεί ο Λευτέρης. «Η προσπάθεια των τελευταίων χρόνων είναι η κυρίαρχη αφήγηση για τον Εμφύλιο να γίνει η μοναδική αφήγηση. Η μάχη της Μνήμης όμως δεν είναι απλώς ακαδημαϊκή υπόθεση. Για εμένα το θέμα είναι να είσαι έντιμος απέναντι στους ανθρώπους που απευθύνεσαι. Γι’ αυτό τον λόγο στις πρώτες κιόλας σελίδες του “Τέρμινους” ξεκαθαρίζω ότι η αφήγησή μου έχει διαλέξει πλευρά. Νομίζω ότι τα περισσότερα έργα για εκείνη την περίοδο είναι παγιδευμένα στο επίπεδο του αφάνταστου πόνου, που έτσι κι αλλιώς χαρακτηρίζει τις εμφύλιες συγκρούσεις. Δεν μπορούμε όμως να πετάξουμε τα διλήμματα που σημάδεψαν εκείνη την εποχή κάτω από το χαλί του ανθρώπινου πόνου, αυτή είναι μια μάλλον εύκολη επιλογή. Πάντως, δεν πιστεύω ότι οι μεγάλες κοινωνικές διαιρέσεις επουλώνονται έτσι απλά και, για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, δεν νομίζω ότι θα έπρεπε να αποζητούμε κάτι τέτοιο».
Η αγάπη του Λευτέρη για τα ιδανικά και τις αξίες φάνηκε από το πρώτο του κόμικ το 2013, το «Άκου», με 37 εικόνες από στίχους του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι. Πριν γίνει όμως επισήμως κομίστας, ο Λευτέρης σε κάθε ευκαιρία επιμελούνταν εξώφυλλα, εικονογραφήσεις για διηγήματα και fanzine επιστημονικής φαντασίας και δημιουργούσε γελοιογραφίες και ζωγραφιές για αφίσες πολιτικών συλλογικοτήτων.
«Θυμάμαι να φτιάχνω, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, κόμικ από πάντα. Αυτή η ανάγκη των στιγμών μοναχικότητας, όπου με μερικά σκίτσα θα επεξεργαστείς τις καθημερινές σου ανησυχίες, πάντα υπήρχε μέσα μου. Αν κάτι άλλαξε τα τελευταία χρόνια, ίσως και ως αποτέλεσμα της κρίσης, είναι η ανάγκη μου να τα δημοσιεύσω, να επικοινωνήσω με άλλους ανθρώπους. Πρόκειται για λυτρωτική διαδικασία».
Μια διαδικασία που φαίνεται να αποτέλεσε την πρώτη ύλη και στην προηγούμενη δουλειά του Λευτέρη, την εικονογραφημένη ιστορία της Πάπισσας Ιωάννας, βασισμένη στο γνωστό έργο του Εμμανουήλ Ροΐδη. Ο δημιουργός απέδωσε την ιστορία ως «μεσαιωνικόν εικονογραφημένον» μέσα από μια χαλαρή σειρά ασπρόμαυρων σκίτσων και με τη γλώσσα των κόμικς να μπερδεύεται ανατρεπτικά με την καθαρεύουσα.
«Τι είναι αυτό που σε γοητεύει στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα;» προέκυψε, λοιπόν, εύλογα η ερώτησή μας. «Η αφήγηση μιας ιστορίας που τοποθετείται μακριά μας χρονικά μάς δίνει μεγαλύτερες δυνατότητες και ασφάλεια να κοιτάξουμε μέσα μας. Ισως τελικά αυτό να είναι και το νόημα του “μια φορά κι έναν καιρό” των παραμυθιών».
Η εκπαιδευτική ιδιότητα του κομίστα δεν θα μπορούσε να μην αποτελέσει κι αυτή μέρος της κουβέντας μας. Αλήθεια, βλέπει ο Λευτέρης μια εκπαιδευτική πλευρά στο «Τέρμινους», δεδομένης της εκκωφαντικής απουσίας του ελληνικού Εμφύλιου στην επίσημη εκπαίδευση, ακόμα και 70 χρόνια μετά τη λήξη του; «Το κόμικ αναφέρει πολλά ιστορικά γεγονότα με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι σύγγραμμα Ιστορίας. Αν όμως ο αναγνώστης -και ειδικά τα πιο νέα παιδιά- βρει μέσα στις σελίδες του το ερέθισμα να ασχοληθεί με την ιστορία της περιόδου, αυτό είναι κάτι που θα με χαροποιήσει».


Και οι σχολικές αίθουσες της επαρχίας; Τι συμβαίνει εντός τους; «Είχαν πάντα τις ιδιαιτερότητες της ίδιας της επαρχίας, όμως πλέον τα σχολεία σ’ ολόκληρη τη χώρα αντιμετωπίζουν τα ίδια κεντρικά προβλήματα, δίνοντας τη μάχη τους απέναντι στον “ρεαλισμό” της οικονομίας. Το κακό είναι ότι όλη αυτή η κατάσταση επηρεάζει πια βαθιά τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η απογοήτευση. Ό,τι θετικό μπορούμε να ελπίζουμε θα έρθει μέσα από το φιλότιμο και τον αγώνα παιδιών και δασκάλων, που έτσι κι αλλιώς χάρη σ’ αυτά λειτουργούν τα σχολεία μας χρόνια τώρα».
Λίγο πριν διακοπεί η σύνδεση 420 ολόκληρα χιλιόμετρα Αθήνα – Γιάννενα δεν κρατηθήκαμε να μην ρωτήσουμε τον Λευτέρη: «Τι έχετε εκεί στα Γιάννενα που δεν έχουμε εμείς στην Αθήνα;». H πόλη έχει έναν τρόπο να κάνει δικό της τον άνθρωπο που θα την περπατήσει. Αυτό, άλλωστε, συνέβη και σ’ εμένα, που δεν μεγάλωσα εδώ, μα έγινα τελικά Γιαννιώτης κανονικός». Και φυσικά μετά αντιστρέψαμε την ερώτηση: «Τι έχουμε εμείς στην Αθήνα που δεν έχετε εκεί;». «Γεγονότα. Ή, καλύτερα, την αίσθηση ότι βρίσκεται κανείς στο κέντρο των γεγονότων. Κατά τ’ άλλα, δεν μπορώ να πω ότι η σημερινή Αθήνα μού αρέσει όπως παλιότερα. Δεν μπορώ τον διάχυτα νομιμοποιημένο ρατσισμό, την ασφυκτική αστυνόμευση του κέντρου, την παρακμή των τελευταίων χρόνων, πράγματα, βέβαια, που πια τα συναντάς σε κάθε πόλη. Δεν είναι μια μάχη που έχει χαθεί οριστικά όμως».


Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο NEW PAGE, που κυκλοφορεί με την εφημερίδα «Νέα Σελίδα» – 09/07/2017