ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ*

Η Ελλάδα ήταν παγκόσμιο ανέκδοτο για δεκαετίες λόγω της γραφειοκρατίας, της διαφθοράς, της φοροδιαφυγής, του αργού και αναποτελεσματικού δικαστικού σώματος, του Κτηματολογίου που "δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ", της παραπαιδείας κ.λπ. Όλα τα παραπάνω ήταν διεθνώς συνώνυμα της ελληνικής κοινωνίας. Τα Μνημόνια ήρθαν να προστεθούν στον μακρύ κατάλογο.
Το δεξιό αφήγημα συνδέει τα δύο δεδομένα ως εξής: όλοι οι παραπάνω παράγοντες έφεραν τα Μνημόνια. Αυτό όμως είναι λάθος, γιατί παραβλέπει τη νεοφιλελεύθερη στρατηγική που θέλησε να μετατρέψει μια καπιταλιστική κρίση σε δημοσιονομική και να την επιλύσει σε βάρος του κόσμου της εργασίας με τη βοήθεια πρόθυμου πολιτικού προσωπικού. Το αριστερό αφήγημα, από την άλλη, δεν επιφυλάσσει καμία σύνδεση μεταξύ των χρόνιων δομικών παθογενειών και των Μνημονίων. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι το εξής: Δεδομένων των δομικών παθογενειών, ήταν δυνατό να φύγουμε από την Ε.Ε. και να στηριχθούμε στην ικανότητα αυτού του κράτους να φέρει εις πέρας άμεσες, εκτεταμένες και αποτελεσματικές δημόσιες παρεμβάσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας, της κοινωνίας και της πολιτικής; Θεωρητικά ήταν δυνατό. Πρακτικά, όλοι και όλες στοιχηματίζουν για το αντίθετο. Ο φόβος της κατάρρευσης δεν ξορκίζεται με πίστη σε καλά σενάρια, αλλά με βεβαιότητες τις οποίες φέρνει η αποτελεσματικότητα του υπάρχοντος κρατικού μηχανισμού.
Στο σημείο αυτό μια παρατήρηση του Ζίζεκ (στο τελευταίο του βιβλίο Προβλήματα στον παράδεισο. Ο κομμουνισμός μετά το τέλος της Ιστορίας) μου φαίνεται καίρια: "Η τέχνη της πολιτικής έγκειται στο να επιμένουμε σε ένα συγκεκριμένο αίτημα το οποίο, μολονότι είναι εντελώς ρεαλιστικό, διαταράσσει τον ίδιο τον πυρήνα της ηγεμονικής ιδεολογίας και συνεπάγεται μια πολύ πιο ριζική αλλαγή, επειδή μπορεί εξ ορισμού να είναι εφικτό και νόμιμο, αλλά είναι de facto ανέφικτο. [...] Στην Ελλάδα η λογική απαίτηση για έναν πιο αποδοτικό και μη διεφθαρμένο κρατικό μηχανισμό, αν εννοείται σοβαρά, συνεπάγεται την ολοκληρωτική αναμόρφωση του κράτους". Τώρα τα πράγματα, κατά τη γνώμη μου, τίθενται στη σωστή τους βάση: η απαλλαγή από την επιτροπεία είναι το εφικτό και η αναμόρφωση του κράτους είναι το de facto ανέφικτο. Αυτό το ανέφικτο όμως είναι που κάνει την αριστερή πολιτική και την αριστερή εναλλακτική εφικτή. Γιατί ποια αριστερή ή απλώς προοδευτική εναλλακτική μπορεί να υποστηρίξει ένα κράτος που ξοδεύει τα λεφτά και τις ώρες των πολιτών του χωρίς λόγο (γραφειοκρατία, αργό και αναποτελεσματικό δικαστικό σύστημα, παραπαιδεία) και αδυνατεί να συγκεντρώσει τα απαραίτητα χρήματα για Παιδεία, Υγεία, ασφάλιση, δημόσιες επενδύσεις (φοροδιαφυγή), όταν δεν τα μοιράζει σε ημετέρους (διαφθορά);
Δυο λόγια συγκεκριμένα για τη φοροδιαφυγή: Οι αριστερές πολιτικές, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, έγιναν εφικτές χάρη τόσο στην πίεση κινημάτων και κομμάτων της εργατικής τάξης όσο και στην ικανότητα των κρατικών μηχανισμών να αντλούν επί δεκαετίες φόρους (ενίοτε αυξημένους) από το σύνολο του πληθυσμού. Για να καταπολεμηθεί η φοροδιαφυγή όμως και να οικοδομηθεί αυτή η βασική προϋπόθεση για αριστερές πολιτικές δεν φτάνει μόνο η (σωστή και καίρια) καθιέρωση του πλαστικού χρήματος. Χρειάζονται δύο βασικά πράγματα: προσλήψεις στους ελεγκτικούς μηχανισμούς και ανταποδοτικότητα.
Αφενός δηλαδή, δεν μπορούν να ελεγχθούν οι λίστες της φοροδιαφυγής και να γίνονται συνεχείς έλεγχοι εκεί που λαμβάνει χώρα η μεγάλη φοροδιαφυγή, χωρίς προσλήψεις νέων, ικανών και με όρεξη υπαλλήλων, οι οποίοι θα συγκροτούν ξεχωριστά σώματα. Αυτό το έργο δεν μπορεί να το φέρουν εις πέρας οι υποστελεχωμένοι και δυσκίνητοι υπάρχοντες ελεγκτικοί μηχανισμοί. Αφετέρου, χωρίς τη συνεργασία των πολιτών δεν θα επιτευχθεί το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Η συνεργασία αυτή όμως συναρτάται από το ποσοστό ανταπόδοσης. Και η καλύτερη ανταπόδοση είναι να λειτουργεί το κυκλικό σχήμα "οι πολίτες πληρώνουν φόρους, το κράτος τους μειώνει". Κάθε δημόσιο πλεόνασμα ισοδυναμεί με ιδιωτικά ελλείμματα, γι' αυτό η κυβέρνηση πρέπει να προσέχει τι κάνει αυτά τα πλεονάσματα.

* Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι πολιτικός επιστήμονας και αγρότης.